|
Üretim süreçlerinin iyileştirilmesi ile ilgili
konuları “Süreç Yönetimi ve İyileştirmede Verimlilik Analizlerinin Rolü”,
“Süreç İyileştirmede Altı Sigma Trendi Yükseliyor”, “İş Süreçlerinde En
Zayıf Halka -Kısıt Teorisi “ başlıkları İle, geçtiğimiz sayılarda yazdım.
Bu yazımda da sürecin etkinliğini ölçmede kullanılan, değer analizinden
yani üretim sürecine katma değeri olan ve olmayan faaliyetlerin
analizinden söz edeceğim. Nedenine gelince: gündemden hiç düşmeyen ve
düşmeyecek olan rekabet baskısının, çalışma performansını sistemli olarak
iyileştirmeyi ve sürdürmeyi gerektirmesidir. Buna kısaca “ Sürekli
iyileştirme” adı veriliyor.
Şirketler boyutlarından bağımsız olarak, yani
hangi büyüklükte olurlarsa olsunlar, karlılık, kalite, teknoloji ve
sürekli gelişme ile ilgili talepleri karşılamayı hedef alırlar . Nedeni
çok basit. Çünki varlık sebepleri para kazanmak.
Üretim teknolojisindeki hızlı gelişmeler
işletmelerde her aşamada etkisini gösteriyor. Hız kadar önemli olan bir
diğer faktör de üretim teknolojisindeki değişiklikler. İşletmelerin
satıcı ve alıcı ile oluşturdukları değer zincirinin her aşamasındaki
rekabet, işletmeleri yeni arayışlara ve stratejilere yönlendirmektedir.
Stratejik olarak avantaj elde etmek ve bu üstünlüğü sürdürmek için
kaynakların çok iyi şekilde değerlendirilmesi ve amaçlar doğrultusunda
kullanabilmesi önemli ve zorunlu hale gelmiştir.
Genel olarak, işletme girdileri hammadde, işgücü ve sermaye olmaktadır.
Ancak değişen pazar yapısına zamanında cevap verebilmek, girdiler arasına
önemli bir faktörü dahil etmiştir ki bu da zamandır. Tam zamanında üretim
(JIT), sürekli iyileştirme, toplam kalite yönetimi ve kısıtlar teorisi
gibi anlayışların ortak paydasında zaman kavramı yer almaktadır.
Zamanın, satıcılar ve alıcılar için de aynı anlamı ifade etmesi
dolayısıyla, rekabetçi avantaj elde etmede "zaman", "maliyet" gibi
stratejik bir güç olarak kabul görmüştür
İşletmelerde Zaman Tanımı
Zaman, üretim öncesi, üretim aşaması ve
üretim sonrası süreçte farklı şekilde tanımlanmaktadır. Ancak bu
süreçlerde aşırı hız, zamanın etkin kullanımı ile eş anlamlı değildir. Hız
çok önemli ancak doğru yolda olmanın ön koşul olduğu göz ardı
edilmemelidir.
Bu süreçlerde gerekli faaliyetlerin,
zamanın etkin kullanımı ile yerine getirilmesi, işletmelerin rekabet
ortamında avantaj sağlayacaktır. İşletmeler, rekabetçi strateji
seçenekleri arasında fiyat/maliyet, kalite, teslim hızı, teslimde
güvenilirlik, müşteri hizmetleri, ürün tasarımı ve ürün imajı gibi
faktörlerin tümünde mükemmelliğe ulaşamadığından, bunlardan birine ya da
bunlardan oluşturulan bir gruba yoğunlaşma düşüncesi, rekabetçi avantaj
için belirli bir yönü belirlemektedir. Örneğin bir işletme, kalite ve
zamanı esas alarak rekabet ederse, kaliteli ürünleri zamanında teslim
edebilmesine göre değerlendirilir.
Zaman tabanlı rekabet, işletme
faaliyetlerinin önemini tanımlayan bir işletme stratejisidir. Bu rekabet
anlayışında, sistemde zamanın azaltılması ile üretim süresinin ve
müşterilere ürünlerin teslim süresinin kısaltılması amaçlanır.
Zaman tabanlı rekabet stratejileri, yeni
ürünler için kısa üretim süresi yanında pazarın taleplerine anında cevap
vermeyi ve mevcut ürünler için güvenilir teslim sürelerini esas
almaktadır.
Maliyetlerin azaltılması önemli bir yönetim
amacıdır. Ancak rekabetçi avantaj sağlamada tek başına yeterli
olmamaktadır. Müşteriler sadece düşük fiyat ve maliyetle yetinmeyip,
kalite, hız ve zaman beklentilerinin karşılanmasını da istemektedirler
Sipariş ve teslimi arasında en kısa zaman dilimi müşterilerin değer
verdiği bir olgudur. Bu süre, zamanında teslim şeklinde ölçülmektedir.
Müşteriye zamanında teslim süresi yanında, üretim sürecindeki sürenin
azaltılması da önemli bir amaçtır. En geniş tanıma göre tüm süreç, bir
müşteriden siparişin alınması ile başlamakta ve siparişin müşteriye
teslimi ile sona ermektedir.
Dar kapsamlı tanıma göre süreç, malzemenin
üretim tesisindeki hareketine göre, malzemenin üretime alınması ile
başlamakta ve üretilen ürünün mamul ambarına teslimi ile sona ermektedir.
Genel olarak süreç, çok sayıda fonksiyonu
ve bu fonksiyonlardaki faaliyeti içerisinde barındıran bir yapıdır.
İşletmelerde de, faaliyetlerin gerçekleştirilmesi sonucu değer yaratılıp
yaratılmadığına bakılarak analiz yapılmalıdır.
Değer Analizi ve Katma Değer
İşletme fonksiyonlarının yerine getirilmesi
için tekrarlanarak yerine getirilen işlemler İşletme ortamında faaliyet
adını alırlar. Faaliyetler, ikiye ayrılmaktadır: Katma değer yaratan ve
katma değer yaratmayan faaliyetler.
Daha geniş bir ifade ile katma değer
yaratan faaliyet, müşteriye sunulan ürün ya da hizmetin değerini artıran
faaliyetlerdir. Bunun tersine, katma değer yaratmayan faaliyetler, üretime
harcanan zamanı artırmakta fakat, ürün ve/veya hizmetin değerini
artırmamaktadır. Katma değersiz faaliyetler, müşteri açısından gereksiz
faaliyetlerdir. Maliyetlerde artışa neden olan bu faaliyetler JIT (Tam
Zamanında Üretim) felsefesine göre israftır ve ürün/hizmetin kalite ve
pazar değerini etkilemeksizin azaltılmalı ya da ortadan kaldırılmalıdır.
Faaliyet analizi için, önce işletmedeki
süreçler tanımlanmalıdır. Süreçte üretim, dağıtım, satış, yönetim ve diğer
fonksiyonlar yer alır.
Değer analizi ise çok genel tanımıyla, hangi seçeneğin daha iyi
üreteceğini saptamak ve gerekli fonksiyonların en düşük maliyetle elde
edilmesine çalışmaktır. Bunun için de hangi fonksiyonların gerekli
olduğuna karar verilmesi ve buna bağlı olarak gereksiz maliyetlerin
elimine edilmesi gerekmektedir. Gereksiz maliyetleri elimine etmek;
kalite, güvenilirlik, tüketici arzusu ve çekicilik gibi faktörlerden
fedakarlık yapmak şeklinde anlaşılmamalıdır.
Değer analizinde; ürünün fonksiyonu , bu fonksiyon gerekli olup
olmadığı, maliyeti , aynı fonksiyonu başka hangi ürünün yerine
getirebilleceği, bunun maliyetinin ne olacağı gibi sorulara cevap aranır.
Müşteri ve pazarlamayı dikkate alarak; bir ürünün temel fonksiyonlarının
yanısıra, kolaylık sağlaması, güvenilirlik sağlaması, kullanıcıyı
cezbetmesi ve kullanıcıyı tatmin etmesi ile ilgili fonksiyonlar da bu
analize dahil edilmelidir. Tüm ürün ve müşteri gözönüne alınmalı, temel
olmayan, fakat müşteri için önemli olan estetik fonksiyonlara da yer
verilmelidir.
Değer Kavramı
Değer, fonksiyonun beklenen kalite ve
zamanda gerçekleşmesini, mümkün olan minimum maliyetle elde ederken ortaya
çıkar. Değerin maliyetle direkt olarak bağlantısı yoktur. Bir ürünün
değerinin ortaya konulabilmesi için aynı performansı sağlayabilen bir
ürünle mukayese edilmesi gerekmektedir. Değer, bir nevi, kişinin herhangi
bir şeyi almak veya vermek konusundaki arzusuyla ölçülebilen bir kavram
olarak görülebilir.
Değer Kavramı: Maliyet Değeri,
Değişim Değeri, Kullanım Değeri, Etkileyici Değer gibi ifadelerle
tanımlanır.
Üretim Süreç Etkinliği
Üretim sürecinde yer alan ve üretimin
gerçekleştirilmesindeki faaliyet ve işlemlerin süresi , toplam üretim
süresini oluşturur. Üretim sürecinde belirli faaliyetler
gerçekleştirilirken bunların önemli bir kısmı üretilecek ürün üzerinde
değişikliğe neden olmayan faaliyetlerdir. Yani İşlem faaliyetleri dışında
kalan faaliyetler, katma değer yaratmayan faaliyetleridir. Bu
faaliyetlerin üretim süresi içindeki oransal ağırlığının hesaplanması
ile katma değer analizi yapılmış olur. Diğer yandan üretim sürecinde yer
alan toplam faaliyetler arasında yapılacak oransal karşılaştırma ile
üretim süreç etkinliği hesaplanır. Üretim süreç etkinliği, katma değer
yaratan işlem süresinin, süreçteki tüm faaliyetlere ilişkin toplam süreye
bölünmesi ile hesaplanır.
Bir üretim sürecinin üretim süreç etkinliği
yardımı ile değer analizine tabii tutulması sonucunda, işletmede tüm
üretim sürecinin toplam süresi içerisinde yer alan ve değer analizine tabi
tutulan tüm faaliyetlere ilişkin sürelerin azaltılıp azaltılamayacağı
sorgulandığında süreç etkinliği ve değeri analiz edilmiş olur.
Üretim sürecinin toplam süresini oluşturan katma değer yaratmayan
faaliyetlere ilişkin sürelerin kontrol altına alınıp azaltılması, katma
değer yaratan faaliyetlere ilişkin süreye göre kısa dönemde, daha kolay
olacaktır. Ancak, katma değer yaratan faaliyetlerin süresinde azalma,
sürecin iyileştirilmesi ile mümkün olacağından uzun dönemli bir plan
içinde yer alacaktır.
Buradan şu sonuca ulaşılmaktadır: Üretim
süresinin azaltılması, genel anlamda maliyet ve müşteri tatmini gibi
göstergelerde olumlu bir etki yaratmaktadır. Üretim süresinin azaltılması,
üretim parti büyüklüklerini azaltmakta ve büyük ölçüde esneklik
sağlamaktadır. Esneklik, müşteri ihtiyaçlarına cevap verme ile ilgilidir.
Uzun üretim süreleri, depolama, elde tutma ve diğer genel üretim
giderlerinde artışa neden olmaktadır. Katma değer yaratmayan faaliyetlerin
azaltılması genel üretim giderlerinde azalmayı beraberinde getirecektir.
Bununla beraber, üretim sürecinde
etkinliğin sağlanması ve katma değer yaratmayan faaliyetlerin azaltılması,
süreçteki stokların azalması ile sonuçlanacaktır. Bu, stoklara bağlanan
paranın serbest kalması ya da diğer faaliyetleri için kullanılması
demektir.
Yarı mamullerin azalması ile, bu stoklar
için depolama ve taşıma için ihtiyaç duyulan alan da azalacaktır. Bu
sayede, genel üretim giderleri ve gelecek dönemler için ilgili alanlar
için ek harcama yapılması önlenmiş olacaktır.
Kısa üretim süreleri, ürünlerin zamanında
teslimini kolaylaştıracak, zamanında teslim, müşteri memnuniyetini
artıracaktır.
Süreçte bekleme, stokta bekleme ve gereğinden çok ürünlerin taşıma
sırasında hasar riski, kalite yönünden kayıplara yol açar. Süreçte
etkinlik sağlanması ile bu katma değersiz faaliyetler azaltılarak yada
ortadan kaldırılarak değer ve kalite aynı anda gerçekleştirilmiş olur.
Üretim sürecinde faaliyetler arasında bekleme, taşıma, kontrol gibi
faaliyetlerin sürelerinin azaltılması yarımamul stoklarını azaltacaktır.
Üretim süresi arttıkça, kullanılan malzemenin tedarikine ilişkin yapılan
tahminlerde sapma olacak bu da gereğinde fazla malzeme alımına ve işletme
sermayesinin verimini düşürecektir.
Kısa üretim süresi özetle ; az stok, az
işçilik ve az genel üretim giderleri demektir.
KOBİ’lerde zamana yaygın olarak önem verilmemektedir. Katma değer
yaratan ve yaratamayan faaliyetlerin analizi, işletmelerin zamana daha
farklı bir açıdan bakmasını sağlayacaktır. İşletmelerde gerçekleştirilen
katma değer analizi ile, katma değer yaratmayan sürelerin azaltılmasına
paralel olarak stratejik avantajlar elde edilir.
Üretim süreleri, kayıp ve fireler, tüm stok
gruplarında azalmalar olur.
Maliyetler azalır, sabit yatırımların daha etkin kullanılması sağlanır.
Sermayeye duyulan ihtiyaç azalır, müşteri tatmininde artış sağlanır.
Üretim sürelerindeki kısalma, tüm stok seviyelerinde azalmaya, azalan stok
seviyeleri de çalışma sermayesindeki azalma ve esnekliği beraberinde
getirir.
İşletme sermayesindeki azalma, borçlanmaya duyulan ihtiyacı ve finans
giderlerini azaltır ve işletmenin karlılığına olumlu etki yapar.
Üretim Süresi İle İşletme Performansı Arasındaki İlişki
Üretim süresindeki kısalmalar, işletmeler
açısından bir çok avantajı beraberinde getirir. Üretim süresi ve süreç
etkinliği teknoloji ağırlıklı yapılan yatırımlarda yatırıma karar
verirken de göz önünde bulundurulması gereken unsurlardır.
Değer mantığına göre, Katma değer
yaratmayan faaliyetler, gereksiz kaynak tüketeceğinden işletme sermayesi
maliyetini artıracaktır. Üretim süreç etkinliği ile, katma değer
yaratmayan faaliyetler azaltılır ya da ortadan kaldırılmaya çalışılır.
Müşterilere kaliteli ve düşük maliyetli ürünleri anında teslim etmek,
işletmelerin temel felsefesi olmalıdır. Bu felsefenin temel dinamikleri
içerisine; işletmeler tarafından göz ardı edilen “Üretim Süreç
Etkinliğinin Ölçülmesi ve Katma Değer Analizi” konusu yerleştirilmelidir.
İşletmeler, kaynak kullanımı ve faaliyetler
arasındaki ilişkiyi değer esasına göre üretilecek ürün ya da hizmete
yansıttıkları takdirde, ürün/hizmet maliyeti, işletme için önemli bir
rekabet üstünlüğü sağlayacaktır.
Sonuç olarak yapılan; Üretim Süreç
Etkinliğinin Ölçülmesi - Katma Değer Analizi gibi çalışmalar, üretim
kurumlarının piyasada göreceli üstünlük kazanmalarını sağlayacak ve
işletmelerinin performansını yükseltecektir.
KAYNAK
Kaygusuz Sait Y.,"Stratejik Maliyet Yönetimi ve Bir
Uygulama",Yayınlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü,2000.
Sistem Analizi – Haluk Erkut
Sistem Analizi ve Planlama – Özel Ergen
www.mmo.org.tr/endustrimuhendisligi/ 2003_1/emdegeranalizi.htm www.isguc.org/arc_view.php?ex=112
|
